Sporda Kardiyovasküler Sebepli Ani Ölümler

  Sporda ani ölümler daha çok Kardiovasküler Sistem  kaynaklıdır. Dünya sağlık örgütü, spor ve egzersize bağlı ölümlerin, egzersizden sonraki 30 saniye ile 6 saatlik süre içinde ortaya çıktığını belirtmektedir. Bir sporcuda ani kardiyak ölüm, travma olmadan, normal sağlık durumu öncesinde 6 saat içinde oluşmakta ve beklenmedik ani kalp durması olarak tanımlanmaktadır. Adli tıpa göre birkaç dakikadan bir kaç saate kadar süren bir zaman zarfında meydana gelen ve genellikle başkaları tarafından görülen ölümlere ''Ani Ölümler'' denmiştir. Ancak ani ölüm tanımı konusunda bir görüş birliği bulunmamaktadır. Ani ölüm, gençlerde çoğunlukla kalp ve damar sitemindeki doğumsal anormallikler bağlıyken, yaşlı grupta ağırlığı koroner arter hastalığına bağlıdır. Bu yazıda sporda meydana gelen kardiovasküler sebepli ani ölümler ve bunlara yol açan etkenlerin incelenmesi amaçlanmış ve bu tür ölümlerin önlenmesine dair bazı öneriler sunulmuştur.

  Düzenli fiziksel egzersizlerin insan sağlığına olumlu etkileri herkes tarafından kabul edilmekle birlikte, bazen çok ciddi problemler ortaya çıkabilmekte ve ölümler olabilmektedir. Sağlıklı bir kişinin, egzersiz yapmaktan dolayı bu durumla karşılaşma şansının olmadığının belirtilmesine karşın, yine de egzersiz sonrası ani ölüm bulgularıyla karşılaşılmakta ve bu durum tam olarak açıklanamamaktadır.Ani ve beklenmeyen ölüm sporda çok nadir bir olaydır. Sporda ani ölüm yüz binde iki oranında görülmektedir. Sporcuların ciddi bir kalp sorunuyla karşılaşma olasılıkları ise yüz binde beş dolaylarındadır. Sporcu sağlığı açısından bakılırsa bir gencin ani kardiyak ölümü çok trajiktir. Dünya sağlık örgütü, egzersize bağlı ölümlerin, egzersizden sonra ki 30-35 saniye ile 6 saatlik süre içinde ortaya çıktığını belirtmektedir.

  Genç sporcularda ani ölümlerin büyük bir çoğunluğu kardiovasküler sebeplere bağlıdır. Bu tür ölümlerin hemen hemen hepsinde bilinçsizce ve sağlığa zarar verecek yapıda spor anlayışı vardır. Sporda ani ölümler genellikle dolaşım sistemindeki düzensizliklere bağlı olarak, egzersiz esnasında veya hemen sonra ortaya çıkar.

  Bir sporcuda ani kardiyak ölüm, travma olmadan,normal sağlık durumu öncesinde 6 saat içinde oluşmakta ve beklenmedik ani kalp durması olarak tanımlanmaktadır. Fiziksel aktivite sırasında kalp hızı, arter kan basıncı ve kalp kası  kasılabilirliği artar. Buna karşın Kalp kasının oksijen tüketimi de artmaktadır. Yapısal ve fonksiyonel olarak normal bir kadiovasküler sistem koroner kan akımını, dolayısıyla kalp kasında oksijen sunumunu arttırarak bu duruma uyum sağlar. Ancak bu değişiklikleri tolere edemeyecek derecede kardiovasküler problemi olan bireylerde egzersizle ilişkili semptomlar hayatı tehdit eden aritmiler ve ani ölümler ortaya çıkarmaktadır.

  Spor bilinçsiz yapıldığı zaman zararlıdır. Sporcuda kardiovasküler hastalıkların tespiti, yarışma ve sportif aktivitelerin engellenerek ölüm riskinin azaltılması nedeniyle çok önemlidir. Çocuklarda bu aktivitelere başlamadan önce ve başladıktan sonra periyodik olarak mutlaka ciddi bir büyük kardiyak değerlendirmen geçirilmesi bu olayların gelişimini engellemek için önemlidir. Yapılan çalışmalarda genç sporcular arasındaki ani ölüm olgularının çoğunun erkek olduğu, (1.5/8 oranında) özellikle futbolcular ve basketbolcular arasında gözlendiği sağptanmış bunların %60 oranında lise yaş grubunda olduğu bildirilmiştir.

  Takım doktorları, spor hekimleri yada bireyleri aktivite öncesi değerlendiren hekimler sportif faaliyetlerin engellemesini gerektiren kardiovasküler problemlerle,sporcularda ortaya çıkan egzersize fizyolojik adaptasyona bağlı değişiklikleri çok iyi tanıyıp birbirinden ayırt edebilmelidir. Sporcularda ani ölüm, spor yapan popülasyonda görlen artışla  birlikte artan bir sağlık problemı olarak ortaya çıkmaktadır.spor aktivitesi esnasında veya sonraki saatte gelişen ani ölümlerin çeşitli nedenleri sıralanmasına rağmen en sık karşılaşılan sebepleri kardiyovasküler sistem patalojileridir. Ani kardiyak ölüm sıklığı sporcularda bütün nontravmatik ölümlerin %30 unu oluşturmaktadır.

  Egzersiz, kalpte dolaşım ile ilgili değişikliklere neden olmaktadır. Dinamik egzersizler, kalp atımını ve kalp atım volümünü artırmaktadır.Böylece büyük kan basıncı artar fakat sistemik damar direnci azalır. Sonuçta ortalama basınçta minimal değişiklik olur. Statik egzersizlerde damar iç direnci artar, bunun yanında ortalama kan basıncıda artar. Her iki egzersiz tipinde kalp kasının oksijen ihtiyacını artırmaktadır. bu ihtyaç, anormal koroner arter durumlarında aritmiye (kalp atım düzensizliği) sebep olabilmektedir.

  Kardiyovasküler yönden en riskli sporlar; maraton,kayak, basketbol, futbol, hokey ve atletizmdir. Ölümler daha çok uzun mesafe koşuları, jogging, rugby, futbol ve squash sırasında meydana gelmektedir.

  Doğuştan kalp hastalığı içeren kardiyak sebeplerin bazıları, koroner arterin doğuştan anormalliği, marfan sendromu (ana atardamar rahatsızlığı), genç sporculardaki en yaygın hipertrofik kardiyomyopati (kalp kasının kalınlaşması), sebebi olan miyokarditisdir (kalp kası rahatsızlığı). 35 yaşından daha küçük olan ve rekabete dayalı sporcuları içeren insanlarda ani kadiyak ölümün tek ve en çok bilinen hastalık sebebi genetik olarak miras kalan kardiyak bozukluklardır. Bu hastalık 500 kişide 1 oluşur. Yine genç sporcularda nontravmatik ani ölümlerin %80 den fazlasının sebebi doğuştn miras kalan kardiyak hastalıklardır. Ani kardiyak ölüm ile ilişkili olan egzersiz 1 saatlik spor içerisinde ortaya çıkan semptomlar yoluyla tanımlanır. Genç sporcularda göğüs üzerine alınan darbe ile ve egzersizleri ani olarak sonlandırılmasıyla  da oluşan ani ölümler bildirilmiştir. bunlar göz önüne alındığında özellikle genç ve çocuklarda kalp kaynaklı olabileceğini düşündüğümüz bir klinikle karşılaşıldığında muayenesi yapılmalı ve en azından elektrokardiyogramı çekilmelidir. Mümkünse kardiyolog muayenesi önerilmelidir. Kalp hastalığı tespit edilmesi halinde kardiyologlarla tedavisi yapılarak gerekirse koruyucu önlemler alınmalıdır. saptanan kalp hastalığının genetik olması halinde, soy ağacında kardiyolojik genetik araştırma ve danışma yapılmalıdır. Ayrıca tüm yarışmalı sporlara katılacak-katılan genç ve çocuklara detaylı bir kalp muayenesi yapılmasıyla eforun tetiklediği kardiyak kökenli ölümlerin önüne geçilebilir.

  Sporda ani ölümlerin önlenebilmesi için; geçmişte kalıtımsal kardiyak hastalığı olan ve erken ölen kişilere sahip bir aileden gelen kardiyak semptomlu sporculara karşı pratik yaklaşım iletişim kurma çabası olmalıdır.

  Egzersiz sırasında ortaya çıkabilecek ağrı, nefes darlığı, aşırı çarpıntı ve bayılma gibi belirtiler ciddi olarak değerlendirilmelidir. Ani ölümlerin önlenmesinde belkide en önemli nokta sporcunun uyarıcı belirtilere dikkat etmesidir. egzersiz sırasında göğüs ağrısı, alışılmadık bir hazımsızlık, yorgunluk ve açıklanamayan bitkinlik birer bulgu olabilir. Sporcunun belirttiği tüm semptomlar bir ön haberci olabilir. Gelecekte bütün genç ve çocuk sporcularda, spora katılım öncesi özenli bir sağlık taraması (klinik kayıtlar ve tıbbi muayene) yapılması zorunlu olmalıdır.

  Düzenli tıbbi kontrol, egzersiz programından önce eforlu EKG ile kontrolden geçme, çok sıcak ortamda fiziksel aktivitede bulunmama, yaşa ve kondisyon seviyesin göre bir spor dalı seçme, birden bire ağır fiziksel aktivitelere girmeme, sigara içmeme, göğüs ağrısı ve aşırı yorgunluk durumunda aktiviteyi durdurma, uzun süreli sporlarda sıvı-elektrolit kaybını önleme ani ölümlerin engellenmesinde dikkat edilmesi gereken önlemlerdir.

  Sporda Ani Ölümlerin Genel Sebepleri:

1. Travmaya bağlı ölümler

   - Kafa Travmaları

   - Abdominal Travmalar

2.  İlaçlara bağlı ölümler

3. Hematoloji nedenli ölümler

4. Vücut sıvılarının volümündeki azalış ve elektrolit dengesine bağlı ölümler

5. Isı Çarpmasına (Hipertermi) bağlı ölümler

6. Kardiyak sebepli ölümler

  KORONER ARTER HASTALIĞI:

  Veteran sporcu grubunda en sık kardiyak ani ölüm sebebi olarak artan yaş ve diğer risk faktörleri sebei ile koroner arter hastalığı sorumlu tutulmaktadır. Düzenli yapılan egzersizin koroner arter hastalığının gelişimini önlenmesinde önemli bir yeri olduğu bilinmesine rağmen, genç ve çocuk yaştaki sporcularda fiziksel egzersiz sırasında bu hastalığa bağlı ani ölümler de bildirilmiştir.

  KALP SARSINTISI:

  Kaburga, Göğüs kemiği ve kalpte hasar olmadan içe işlemeyen, göğüs duvarına çarpma nedeniyle oluşan ani ölüm olarak bilinir. Spor sahalarında görülen ölümlerin önemli bir yüzdesi göğüs duvarına gelen etkiden  dolayı meydana gelir.Sporda ani ölüm nedenleri içinde kalp sarsıntısı, erken teşhis edilebilecek ve bu şekilde önlenebilecek bir durum değildir.

  MİYOKARDİT:

  Genç sporcularda egzersizle ilişkili ani ölüm sebepleri arasındadır. Virüslerin sorumlu tutulduğu bir hastalıktır. Sporcunun miyokardit geçirmesi aktif spor yaşantısının tamamen bıraktırılmasını gerektirmez. Kalp kitlesinin büyük çoğunluğunu oluşturan kas tabakasının intihabıdır. Çoğunlukla sessiz seyreder ve semptom ( belirti) oluşturmaz. İntihabın belirli bir sebebi yoktur. Doğrudan enfeksiyoa bağlı ya da hastalığın kalp kas dokusunda yarattığı zaafa bağlı belirtilerle kendini gösterebilir. Belirtiler ateş ve kas ağrıları, batıcı tarzda göğüs ağrısı, aritmiye bağlı çarpıntılar, nefes darlığı, ödem ve karaciğer konjeksiyonu gibi kaşp yetmezliği bulguları olabilir.
   İNTRAMURAL KORONER ARTER:
   Sol ön inen ana damarın kalp kası tarafından tamıyla çevrilmesidir. Genç sağlıklı bireylerde egzersiz sırasında ani ölümlere sebep olan anatomik kalıtsal bir hastalıktır.
  MARFAN SENDROMU:
  Aort damar tabakasının elastikiyetinin azalarak gelişen anevrizmanın (baloncuk) çatlamasına/yarılmasına bağlı olarak genç sporculardaki ani ölümlerin %7 sini oluşturmaktadır.
  VALVULER KALP HASTALIĞI:
  Yarışmalı sporlara katılım öncesi yapılan değerlendirmelerde tipim üfürümün kolayca tanınması nedeniyle hastalığın diğer patolojilere göre daha erken yaşta konabilmekte ve sporcunun yarışmalara katılımı engellenerek kötü sonuçların önüne geçilebilmektedir. Genel populasyinda sık görünmekle birlikte genç sporcularda ani ölümün oldukça az rastlandığı bir nedendir.
  KARDİYAK İLETİ SİSTEMİ ANORMALLİKLERİ:
  Kardiyak ileti sisteminde konjentinal veya sonradan ortaya çıkan anormallikler kalp bloğu ve bradiaritmi oluşturarak sporcularda ve diğer genç bireylerde ani ölüme sebep olabilmektedir. Bu sendromu taşıyan sporcular egzersiz testi ve 24 saatlik holter monitörizasyonu ile izlenmeli ve sonuçlarına göre değerlendirilmelidir. Bu aşamada yoğun egzersiz sınırlandırılmalıdır.
  GÖMÜK KORONER ARTER:
  Düşük nabızlarda kalp diyastolde beslenir.Egzersizde diyastol kısalır. Bu durumda sistolik intramural basıncın gömük damar üzerindeki etkisi artar ve koroner kan dolaşımı bozulur. Bu olay ciddi aritmiler ve ani ölümlere sebep olabilir.
  PREMATÜRE KORONER ARTER:
  Koroner damarlarda plakların oluşumu ile karakterize bir hastalıktır. Oluşan plaklar zaman içersinde yırtılabilir, bu durumda olay yerine plateletler gelir ve tromboz oluşur. Sonuçta kalp kasının kanlanması bozulur. Hastalık genelde oeta yaşlarda başlar ve gelişimini yaşlanmaya paralel olarak suürdürür.
  MİTRAL KAPAK PROLAPSI:
  Ani ölümlerin birlikteliği seyrektir. Bunlar direkt kapak problemine bağlanmaz, aritmi ile bağlantılı olduğu düşünülür. Ritim bozuklukları da şiddetli kaçak ya da apak sendromu olan kişilerde sık görülür.
  ARİTMOJENİK SAĞ VENTRİKÜL DİSPLAZİSİ:
  Yapılmış olan çalışmalarda genç sporcu ani ölüm sebeplerinde nadir rastlanan bir rahatsızlık olmakla birlikte hastalığın tanısını koymak oldukça zordur. Ekokardiografi tanıda yardımcı olmadığında Manyetik rezonans(MR) yardımcı olabilir. Bu hastalığı taşıyan genç bireylerde sportif faaliyetlere izun verilmemelidir.

SONUÇ:
Günümüzde özellikle genç ve çocuk sporcuları etkileyen ani ölümlerin azaltılması için gerekli uygulamaların hayata geçirilmesi ve uzman görüşleri doğrultusunda tedbirlerin ivedi alınması önem arz eder. Bu konuda kabul gören ilj yaklaşım egzersize ya da sportif aktiviteye başlamadan önce ayrıntılı bir hekim kontrolünden geçilmesini gerekli kılmaktadır. Ayrıca spor esnasında ya da sonrasında bu durumlarla karşılaşabilecek antrenôr, hakem ve sporcular v.b. kişilerinde temel yaşam desteğini uygulayabilecek eğitimi almaları sağlanmalıdır. Sporcular genellikle sağlıklı ve antrenmanlı bireyler olarak düşünüldüklerinden tarama sonucu bazı patalojiler gözden kaçırılarak istenmeyen sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Geçmişte kalıtsal kardiyak hastalığı olan ve ani erken ölen kişilere sahip bir aileden  gelen kardiyak semptomlu sporculara karşı dikkatli olunmalıdır. Egzersiz sırasında ortaya çıkabilecek ağrı, nefes darlığı, aşırı çarpıntı ve bayılma gibi belirtiler ciddi olarak değerlendirilmelidir. Egzersiz sırasında göğüs ağrısı ,alışılmadık hazımsızlık, yorgunluk veya açıklanamayan bitkinlik bir ön durum habercisi olabilir. Ani kalp ölümlerinin engellenmesi ya da risk etkenlerinin azaltılması konnusunda yapılması gerekenler şu şekilde özetlenebilir.
 - Düzenli sağlık taramaları
 - Kalp rahatsızlıklarını tetikleyen sigara, alkol v.b. alışkanlıklardan uzak kalma
 - Kişiye uygun spor branşının seçilmesi
 - Yeni başlayanların erken dönem ağır aktivitelerden uzak kalması.
 - Aşırı sıcak ortamda yoğun egzersiz yapmama
 - Tedavi edilebilir ya da önlenebilir risk faktörlerinin değerlendirilmesi ( tansiyon,şeker,kollesterol v.b.)
 - Sağlıklı beslenme alışkanlığıni kazanma.

Kaynak: www.otshdergisi.com